کار روی یک پروژه بحث‌برانگیز آغاز شده است که هدف آن ساخت اجزای سازنده حیات انسان از صفر است؛ اقدامی که به باور بسیاری، برای نخستین بار در جهان انجام می‌شود.
این پژوهش تاکنون موضوعی تابو به شمار می‌رفت زیرا نگرانی‌هایی وجود داشت که ممکن است به تولد نوزادان طراحی‌شده یا تغییرات غیرقابل پیش‌بینی در نسل‌های آینده منجر شود.
اما حالا «ولکام تراست»، بزرگ‌ترین خیریه پزشکی جهان، ۱۰ میلیون پوند بودجه مقدماتی به شروع این پروژه اختصاص داده و می‌گوید فایده این کار شاید بیش از ضررهایش باشد چرا که شاید درمان بسیاری از بیماری‌های لاعلاج را تسریع کند.
دکتر جولیان سیل، از آزمایشگاه زیست‌شناسی مولکولی شورای تحقیقات پزشکی در کمبریج که عضو این پروژه است، به بی‌بی‌سی گفت این پژوهش گام بعدی و عظیم در زیست‌شناسی است.
- اسپانسر -
او افزود: «ما به دنبال درمان‌هایی هستیم که زندگی مردم را در دوران سالمندی بهتر و روند پیری را با بیماری کمتر همراه کند. می‌خواهیم از این روش برای تولید سلول‌هایی مقاوم در برابر بیماری استفاده کنیم؛ سلول‌هایی که بتوانند اندام‌های آسیب‌دیده مانند کبد، قلب و حتی دستگاه ایمنی را بازسازی کنند.»
اما منتقدان نگران آن هستند که این پژوهش راه را برای محققان بدون اصول اخلاقی باز کند که قصد دارند انسان‌هایی با دی‌ان‌ای دستکاری شده ایجاد کنند.
دکتر پت توماس، مدیر گروه کمپین «بیاند جی‌ام» گفت: «ما دوست داریم تصور کنیم همه دانشمندان نیت خوبی دارند اما از علم ممکن است برای اهداف مضر یا جنگی سوءاستفاده کنند.»
جزئیات این پروژه به بی‌بی‌سی در بیست‌وپنجمین سالگرد اتمام پروژه ژنوم انسانی ارائه شد؛ پروژه‌ای که ساختار مولکولی دی‌ان‌ای انسانی را شناسایی کرد و بخش عمده‌ای از بودجه آن را نیز «ولکام تراست» تأمین کرده بود.
در هر سلول بدن ما مولکولی به نام دی‌ان‌ای وجود دارد که حاوی اطلاعات مورد نیاز برای عملکرد آن سلول است. دی‌ان‌ای از چهار بلوک بسیار کوچک‌تر ساخته شده (آدنین، گوانین، سیتوزین، تیمین) که با حروف انگلیسی سی، جی، ای و تی نشان داده می‌شوند و در ترکیب‌های مختلف بارها تکرار می‌شوند. شگفت‌انگیز است که همین چهار حرف حاوی تمام اطلاعات ژنتیکی هستند که ما را از نظر جسمی به آنچه هستیم تبدیل می‌کنند.
Iranian Television of Canada
پروژه ژنوم انسانی به دانشمندان امکان داد تمام ژن‌های انسانی را مانند بارکد بخوانند. پژوهش جدیدی که حالا آغاز شده و پروژه ژنوم انسانی مصنوعی نام دارد، گامی بلندتر است. با این پروژه پژوهشگران می‌توانند نه تنها یک مولکول دی‌ان‌ای را بخوانند، بلکه قادرند بخش‌هایی از آن را هم از ابتدا، مولکول به مولکول، بسازند؛ و شاید روزی کل آن را.
هدف نخست دانشمندان توسعه روش‌هایی برای ساخت بلوک‌های هر چه بزرگ‌تر از دی‌ان‌ای انسانی است تا جایی که در نهایت بتوانند یک کروموزوم انسانی مصنوعی تولید کنند. کروموزوم‌ها حاوی ژن‌هایی هستند که رشد، ترمیم و نگهداری بدن ما را کنترل می‌کنند.
از این کروموزوم‌ها سپس برای مطالعه و آزمایش استفاده می‌شود تا درک بیشتری از نحوه عملکرد ژن‌ها و دی‌ان‌ای در بدن به دست آید.
بسیاری از بیماری‌ها زمانی رخ می‌دهند که این ژن‌ها دچار نقص می‌شوند بنابراین این مطالعات شاید به درمان‌های مؤثرتری منجر شود.
متیو هرلز، مدیر مؤسسه ولکام سانگر که بیشترین بخش از ژنوم انسانی را توالی‌یابی کرده می‌گوید: «ساخت دی‌ان‌ای از ابتدا به ما امکان می‌دهد واقعاً بفهمیم دی‌ان‌ای چگونه کار می‌کند و نظریه‌های جدید را آزمایش کنیم چون در حال حاضر فقط می‌توانیم دی‌ان‌ای موجود را دستکاری کنیم نه اینکه خودمان آن را از ابتدا بسازیم.»
کار پروژه در لوله‌های آزمایش و ظروف کشت انجام خواهد شد و هیچ تلاشی برای خلق حیات مصنوعی صورت نمی‌گیرد. اما این فناوری به پژوهشگران کنترلی بی‌سابقه بر سیستم‌های زنده انسانی خواهد داد.
اگرچه هدف پروژه منافع درمانی است اما چیزی مانع دانشمندان بدون اصول اخلاقی برای استفاده نادرست از این فناوری نمی‌شود.
بیل ارنشاو، دانشمند برجسته ژنتیک در دانشگاه ادینبرو، که روشی برای ساخت کروموزوم‌های انسانی مصنوعی ابداع کرده است، می‌گوید: «غول از چراغ جادو بیرون آمده و شاید امروزه بتوانیم محدودیت‌هایی وضع کنیم اما اگر سازمانی به ماشین‌آلات مناسب دسترسی داشته باشد و تصمیم بگیرد چیزی را بسازد، فکر نمی‌کنم بتوان جلو آن را گرفت.»
خانم توماس نگران است که از دستاوردهای این پژوهش سوءاستفاده تجاری شود: «اگر بتوانیم اعضای مصنوعی بدن یا حتی انسان‌های مصنوعی بسازیم، مالک آن‌ها چه کسی خواهد بود؟ مالک داده‌های حاصل از این موجودات چه کسی است؟»
با در نظر گرفتن امکان سوءاستفاده از فناوری، این پرسش پیش می‌آید که چرا «ولکام تراست» تصمیم به تأمین بودجه آن گرفته است.
به گفته دکتر تام کالینز، که این تصمیم را گرفته: «ما از خود پرسیدیم هزینه عمل‌نکردن چیست. این فناوری بالاخره روزی توسعه خواهد یافت، بنابراین اگر همین حالا آن را آغاز کنیم، دست‌کم می‌توانیم سعی کنیم آن را به‌شیوه‌ای مسئولانه پیش ببریم و مستقیماً با پرسش‌های اخلاقی و انسانی آن روبه‌رو شویم.»
یک برنامه اختصاصی در حوزه علوم اجتماعی به موازات جنبه علمی پروژه اجرا خواهد شد و هدایت آن بر عهده جوی ژانگ، جامعه‌شناس دانشگاه کنت، خواهد بود.
او گفت: «ما می‌خواهیم دیدگاه‌های کارشناسان، دانشمندان علوم اجتماعی و به‌ویژه عموم مردم را درباره این فناوری جمع‌آوری کنیم؛ اینکه چه ارتباطی با آن برقرار می‌کنند؛ چه منافعی می‌تواند برایشان داشته باشد، و مهم‌تر از همه، چه نگرانی‌ها و سؤالاتی دارند.»
