به گزارش خبرگزاری فرانسه، مراسم حج امسال با فاجعه همراه بوده است و بر اساس آمار این خبرگزاری حداقل ۹۲۲ زائر از ملیت‌های مختلف جان خود را از دست داده‌اند که مرگ بیشتر آنها به دلیل گرمای شدید بوده است.
مراسم حج، سالانه میلیون‌ها نفر را به عربستان سعودی می‌آورد.
این واجب دینی سفری است که یک بار در زندگی مسلمانان دارای توانایی مالی و جسمی انجام می‌شود و امسال روز چهارشنبه رسما به پایان رسید.
بی‌بی‌سی نتوانسته است به طور مستقل آمار گزارش شده مرگ در حج امسال را تایید کند.
- اسپانسر -
در روزهای ۱۹ و ۲۰ ژوئن، بی‌بی‌سی از مقامات سعودی خواست تا درباره کشته‌شدگان و انتقادات از سازمان‌دهندگان اظهارنظر کنند، اما پاسخ رسمی دریافت نکرد.
با این حال، دولت سعودی از موفقیت برنامه‌های بهداشتی خود برای مراسم حج امسال خبر داد.
فهد الجلیل، وزیر بهداشت عربستان سعودی در بیانیه‌ای گفت: «با وجود تعداد زیاد زائر و گرمای بالای هوا، فصل حج بدون شیوع بیماری یا خطری برای سلامت عمومی تمام شد.»
مقام‌های سعودی گفتند که حدود ۱.۸۳ میلیون زائر امسال در این مراسم شرکت کردند که ۱.۶ میلیون نفر از خارج از این کشور وارد شده بودند.
تعداد زیادی از زائران خارجی از جمله پاکستانی‌ها، اردنی‌ها و تونسی‌ها در مراسم امسال شرکت داشتند.
Iranian Television of Canada
بی بی سی عواملی را که ممکن است منجر به مرگ تعداد زیادی در حج امسال شده باشد بررسی کرده است.
گرمای شدید
اعتقاد بر این است که گرمای سوزان در عربستان سعودی، که به دمای ۵۱.۸ درجه سانتیگراد در سایه رسید، عامل اصلی افزایش مرگ زائران بوده است.
علیرغم هشدارهای وزارت بهداشت عربستان برای پرهیز از قرار گرفتن در معرض گرما و آشامیدن آب کافی، مرگ بسیاری از زائران نتیجه استرس ناشی از گرما و گرمازدگی شدید بود.
یکی از دیپلمات‌های عرب تقریباً تمام ۶۵۸ مورد مرگ گزارش‌شده در میان زائران مصری را به گرمای شدید نسبت داده است.
بسیاری از این زائران فاقد مجوزهای مناسب حج بودند که به طور بالقوه دسترسی آنها را به پشتیبانی سازمان‌یافته و منابع محدود می‌کرد.
عایشه ادریس، زائر نیجریه‌ای، در گفتگو با شبکه خبری بی‌بی‌سی جهانی می‌گوید: «فقط با عنایت خدا زنده ماندم، زیرا هوا فوق‌العاده گرم بود. همه درها به کعبه را بسته بودند. ما مجبور شدیم از پشت بام استفاده کنیم که آفتاب در آن سوزان بود.»
او می‌افزاید: «مجبور شدم از چتر استفاده کنم و مدام خودم را با آب زمزم (آب مقدس) خیس کنم.»
این زن نیجریه‌ای می‌گوید: «یک لحظه فکر کردم ممکن است بیهوش شوم، و کسی مجبور شد با چتر به من کمک کند. انتظار نداشتم گرما به این شدت باشد.»
به گفته او، یکی دیگر از زائران زن به نام نعیم بر اثر گرمازدگی جان خود را از دست داد و خانواده او به دنبال پاسخ هستند.
پسر او به بی‌بی‌سی عربی گفت: «ارتباط با مادرم ناگهان قطع شد. ما روزها را به جستجو پرداختیم و بعد متوجه شدیم که در جریان حج از دنیا رفته است.» او گفت آنها به خواسته مادرشان برای به خاک سپرده شدن در مکه احترام می گذارند.
زائران به دلیل گرمای ناآشنا، فعالیت بدنی شدید، فضاهای باز وسیع و سالخوردگی یا ناخوشی یا هر دو با خطراتی روبرو هستند.
مرگ و میر ناشی از گرما در مراسم حج موضوع جدیدی نیست و از سال ۱۴۰۰ میلادی گزارش آن وجود دارد.
سال گذشته، مقامات سعودی بیش از دو هزار مورد استرس گرمایی را در میان حجاج گزارش کردند.
کارشناسان هشدار می‌دهند که تغییر اقلیم و گرمایش زمین باعث بدتر شدن شرایط حج شده است.
کارل-فریدریش شلئوسنر از موسسه «کلایمت انالیتیکس» به خبرگزاری رویترز گفته است: «مراسم حج برای بیش از یک هزار سال در آب و هوای گرم برگزار شده است، اما بحران اقلیمی شرایط را بدتر کرده است.»
تحقیقات او نشان می‌دهد که با افزایش ۱.۵ درجه سانتی‌گرادی میانگین دمای زمین نسبت به دوران ماقبل صنعتی، خطر گرمازدگی در حج می‌تواند پنج برابر افزایش یابد.
پیش‌بینی‌های کنونی نشان می‌دهد که جهان تا دهه ۲۰۳۰ ممکن است تا ۱.۵ درجه سانتیگراد گرم شود و چالش‌ها را برای زائران آینده تشدید کند.
ازدحام بیش از حد و مشکلات بهداشتی
بر اساس چندین گزارش، سوء مدیریت مقام‌های سعودی شرایط آب‌وهوایی شدید را تشدید کرده و منجر به بحران در بسیاری از مناطق تعیین شده برای زائران شده است.
براساس این گزارش‌ها، مدیریت محل سکونت و تأسیسات آن ضعیف بود و چادرهای شلوغ فاقد امکانات سردکننده و بهداشتی کافی بودند.
آمنه (نام واقعی او نیست) ۳۸ ساله اهل اسلام آباد پاکستان می‌گوید: «در گرمای مکه در چادرهای ما کولر مناسب نبود و کولرهایی که نصب شده بود بیشتر اوقات آب نداشت.»
او می‌افزاید: «آنقدر هوای این چادرها گرم و خفه‌کننده بود که ما عرق می‌ریختیم و این یک تجربه وحشتناک بود.»
فوزیه، یکی از زائران اهل جاکارتا، اندونزی، با این نظر موافق است و می‌گوید: «بسیاری به دلیل ازدحام و گرمای بیش از حد چادرها بیهوش شدند.»
او می‌افزاید: «ما تا شب منتظر شام بودیم، بنابراین مردم در چادرها گرسنه بودند.»
او معتقد است که بهبود بیشتر وضعیت لازم است اما معتقد است، «این بهترین سازماندهی حج تا کنون بوده است.»
مشکل حمل و نقل
زائران همچنین اغلب مجبور می‌شدند در گرمای شدید مسافت‌های طولانی را پیاده بروند و برخی از آنها شلوغی جاده‌ها و مدیریت ضعیف حمل‌ونقل را مقصر دانسته‌اند.
یکی از زائران پاکستانی که نمی‌خواهد نامش فاش شود، می‌گوید: «ما را در مسیری به طول هفت کیلومتر بدون آب و سایه راه انداختند، پلیس راهبندان‌هایی ایجاد کرده بود که ما را مجبور می‌کرد مسافت‌های طولانی را پیاده طی کنیم.»
به گفته او خودروهای دولتی عربستان در دسترس بودند، اما از آنها برای انتقال زائرانی که به دلیل گرما بیمار و بیهوش بودند استفاده نمی‌شد.
او می‌افزاید: «در محل چادرها، مردم مثل مرغ یا حیوانات مزرعه نگهداری می‌شدند، فضایی برای عبور از بین تخت‌ها وجود نداشت و تنها چند دستشویی برای چند صد نفر وجود داشت که ناکافی بود.»
محمد آچا، رئیس یک کاروان حج، با این نظر موافق است.
او گفت: «این هجدهمین حج من است و طبق تجربه من، ناظران سعودی تسهیل کننده وضعیت نیستند. آنها کنترل می‌کنند، اما کمکی نمی‌کنند.»
به گفته آچا، در طول تابستان، یک زائر معمولی ممکن است مجبور باشد حداقل ۱۵ کیلومتر در روز پیاده‌روی کند. او می‌گوید که این پیاده‌روی آنها را در معرض گرمازدگی، خستگی و کمبود آب قرار می‌دهد.
وی می‌افزاید: «در سال‌های قبل، مسیرهای دور زدن برای دسترسی به چادرها باز بود، اما امسال همه آن مسیرها بسته شده است. در نتیجه، یک زائر معمولی، حتی اگر در چادرهای رده A در منطقه یک اقامت داشته باشد، باید ۲.۵ کیلومتر پیاده برود تا به چادرش برسد.»
آچا اضافه می‌کند: «اگر در این مسیر احتیاج به کمک اضطراری باشد، تا سی دقیقه کسی نمی‌تواند به شما برسد. هیچ ترتیبی برای نجات جان افراد وجود ندارد و نقاط توزیع آب هم در این مسیرها وجود ندارد.»
تاخیر در امدادرسانی پزشکی
گزارش شده است که بسیاری از زائران تحت مراقبت‌های پزشکی ناکافی قرار گرفتند.
به گفته تعدادی از زائران، آمبولانس‌ها و کمک‌های اولیه برای کسانی که دچار گرمازدگی یا سایر مشکلات پزشکی شدند به راحتی در دسترس نبود.
آمنه می‌گوید: «هنگامی که یکی از زائران به دلیل کلاستروفوبیا (ترس از فضاهای تنگ) به اکسیژن نیاز داشت، بیش از بیست و پنج دقیقه طول کشید تا آمبولانس به رغم درخواست‌های مکرر به آنجا برسد.»
وی می‌افزاید: «بالاخره آمبولانس آمد اما دکتر حتی دو ثانیه هم او را معاینه نکرد و گفت هیچ مشکلی ندارد و رفت.»
با این حال، وزیر بهداشت عربستان منابع اختصاص داده شده برای اطمینان از رفاه زائران را قابل توجه توصیف کرده است.
در بیانیه دولت آمده است که این امکانات شامل ۱۸۹ بیمارستان، مرکز بهداشتی و کلینیک سیار با ظرفیت مجموعا بیش از ۶۵۰۰ تخت با بیش از ۴۰ هزار کادر پزشکی، فنی، اداری و داوطلب بوده است.
در این بیانیه آمده است که بیش از ۳۷۰ آمبولانس، هفت آمبولانس هوایی و یک شبکه لجستیک قوی شامل ۱۲ آزمایشگاه، ۶۰ کامیون تدارکات و سه انبار پزشکی سیار که به صورت استراتژیک در سراسر اماکن مقدس قرار داشتند تدارک دیده شده بود.
مسئول شبکه بهداشت مکه افزایش آمادگی را با نزدیک شدن به موسم حج تشریح کرد.
او گفت: «تمامی توانمندی‌ها برای آموزش پرسنل و تامین امکانات مورد نیاز برای اطمینان از ادامه کار در تمامی کلینیک‌های سرپایی در تمامی بیمارستان‌ها و مراکز به کار گرفته شد، و ۳۹۴۴ تخت در مراکز مختلف بهداشتی از جمله ۶۵۴ تخت برای مراقبت‌های ویژه اختصاص یافت.»
زائران فاقد مدارک رسمی
برای انجام حج، زائر باید ویزای ویژه حج و مدارک مرتبط با آن را دریافت کند.
اما برخی افراد سعی‌می کنند بدون مدارک لازم به زیارت بروند.
اعتقاد بر این است که «حج غیررسمی» به مرگ شمار بیشتری از حجاج دامن می‌زند.
زائران بدون مدارک مناسب اغلب حتی در مواردی که به کمک نیاز دارند، از ماموران دوری می‌کنند.
مقامات دولتی آنها را مسئول ازدحام بیش از حد چادرها می‌دانند.
رئیس کمیسیون ملی حج و عمره اندونزی می‌گوید: «ما گمان می‌کنیم کسانی با ویزای غیر حج به مراسم حج نفوذ کردند.»
خبرگزاری فرانسه به نقل از یک دیپلمات عرب می‌گوید که حداقل ۶۵۸ مصری در این حج جان خود را از دست دادند که ۶۳۰ نفر از آنها بدون مجوز حج به عربستان رفته بودند.
سعد القرشی، مشاور کمیته ملی حج و عمره سعودی، به بی‌بی‌سی می‌گوید: «عربستان کسی را که ویزای حج نداشته باشد تحمل نمی‌کند و او را به کشورش باز می‌گرداند».
وی خاطرنشان می‌کند: «زائران غیرمجاز با استفاده از کارت‌های ‘نوسوک’ شناسایی می‌شوند که در اختیار زائران رسمی قرار می‌گیرد و حاوی بارکد برای ورود به اماکن مقدس است.»
زائران سالخورده، ناتوان یا بیمار
بسیاری از زائران در اواخر عمر به حج می‌روند زیرا یک عمر برای این عمل پس‌انداز کرده یا به این امید که حالا که قرار است از دنیا بروند، همان جا بمیرند.
به عنوان مثال مسلمانان بنگلادش مردن در حین انجام حج را خوش‌اقبالی می‌دانند. آنها احساس می‌کنند که مردن در این محل امتیاز خاصی به آنان می‌دهد.
همین گرایش به انجام مراسم در زمان شکنندگی در سال‌های پیری یکی از دلایل آمار بالای مرگ در مراسم حجم است. آمار مرگ در حج سال گذشته حدود دویست نفر بود.
بنابر روایات، گورستان بقیع در عربستان سعودی را پیامبر اسلام احداث کرده است، برای همین یکی از مقدس‌ترین قبرستان‌ها در جهان اسلام است.
اگر کسی در حج بمیرد چه می‌شود؟
وقتی یک حاجی در حال ادای حج بمیرد، مرگ او به هیئت حج اعلام می‌شود. در این موارد از مچ‌بند یا پلاک شناسه گردن جهت تایید هویت استفاده می‌شود. بعد از آن گواهی پزشک می‌گیرند و عربستان گواهی فوت صادر می‌کند.
نماز میت در مساجد مهمی مانند مسجدالحرام در مکه یا مسجدالنبی در مدینه، بسته به محل وقوع مرگ برگزار می‌شود. جسد شسته شده، در کفن پیچیده شده و در فریزرهایی که دولت سعودی تدارک دیده قرار می‌گیرد و دولت سعودی همه هزینه‌ها را می‌پردازد.
تدفین به صورت ساده، بدون نشان قبر، و گاهی اوقات با چندین جسد در یک مکان صورت می‌گیرد.
دفتر گورستان شامل فهرست افراد و محل دفن آنهاست و خانواده‌ها می‌توانند در صورت تمایل از قبرها دیدن کنند.
دولت عربستان می‌گوید با کمک گروه‌های مختلف و هلال احمر برگزاری «تدفین آبرومندانه و محترمانه» را تضمین می‌کند.
