هنرمندان از فرامرز اصلانی می‌گویند؛ «انسانی والا و دوستدار ملت و سرزمین خود»

• کیانوش فرید
• شغل,روزنامه‌نگار
• ۳ فروردین ۱۴۰۳ – ۲۲ مارس ۲۰۲۴

درگذشت فرامرز اصلانی، شاعر، آهنگساز و خواننده سرشناس در نخستین روز سال نو خورشیدی، دوستداران فراوان این هنرمند را سوگوار کرد.

سبک ویژه او در ترانه‌سرایی، آهنگسازی و گیتارنوازی، جایگاه ویژه‌ای به فرامرز اصلانی در موسیقی معاصر داد و در گذر زمان، علاقه‌مندان بسیاری یافت.

درگذشت او، بازتاب بسیاری در میان هنرمندان و مردم داشت. دوستدارانش نه تنها در شبکه‌های اجتماعی، بلکه حتی در خیابان‌ها و پارک‌ها در ایران، ترانه‌هایش را بازخوانی کردند و یاد او را گرامی داشتند.

چند هنرمند در یادداشت‌هایی اختصاصی برای بی بی سی فارسی، از فرامرز اصلانی، شخصیت، زندگی و آثارش گفته‌اند.

فرامرز اصلانی از زندگی درگذشت

شمس لنگرودی، شاعر

او از معدود خوانندگان روشنفکر ما بود؛ تحصیلات دانشگاهی در رشته روزنامه نگاری از انگلستان داشت؛ به فارسی و انگلیسی روزنامه نگاری کرده بود؛ در روزگاری که برای امرار معاش در کافه های لندن ساز می زد و آواز می خواند از جمله بهترین مترجمان اشعار الیوت نیز بود.

اصلانی کار هنری خود را از دهه ۵۰ آغاز کرد، ولی آثار او در دهه ۵۰ به چند دلیل چندان مورد توجه قرار نگرفت.

یک اینکه در صحنه نبود؛ دور از ایران بود و حضور اتفاقی او در یکی دو برنامه تلویزیونی فریدون فرخزاد کافی نبود که شناخته شود و مورد توجه قرار بگیرد؛ اصلانی در آن سال‌ها جلو چشم نبود که تکرارش یادآور کارهایش باشد.

مورد دوم نوع کارهایش بود. هنر مورد علاقه روشنفکران دهه ۵۰ هنر اعتراضی بود و به آن نوع از هنر عنایت داشتند، در حالی که آثار اصلانی نوستالژیک بود و آرامش‌بخش بود و موسیقی خلوت. البته چه بسا اگر او در ایران زندگی می‌کرد و در مجامع هنری حضوری پررنگ داشت جایش را باز می‌کرد.

بعد از ۵۷ و خشونتی که بر ما تحمیل شد و به دنبال آرامش برخاستیم، آرام آرام اصلانی شناخته‌تر شد و مورد توجه قرار گرفت.

خانواده فرامرز اصلانی اهل موسیقی بودند. کسانی چون پرویز یاحقی و معینی کرمانشاهی و بنان به خانه‌شان رفت و آمد داشتند، ولی اصلانی علاقه‌ای به آن نوع شعر و موسیقی نداشت و طرفدار موسیقی مدرن بود و از این نظر با پدر اختلاف جدی داشت.

شاید فرار او از محیط هنری آن روز ایران به گونه‌ای دوری جستن از رو در رویی با ساحت حرمت پدر بود.

فرامرز اصلانی پس از سال ۵۷ به ایران آمد، ولی پس از چندی به انگلستان برگشت و از آنجا به آمریکا رفت و شهرت جدی اصلانی پس از این مهاجرت بود که آغاز شد. مهاجرتی که بی بازگشت بود. یادش گرامی.

هنرمند و انسانی والا و دوستدار ملت و سرزمین خود

اردشیر فرح، موسیقیدان و نوازنده گیتار

یادم است درست بعد از انقلاب سال ۱۳۵۷، یک شب به خانه یکی از دوستان دختر خانمم رفته بودم. شنیدم که ایشان همراه با چند تن از دوستانشان مشغول گوش کردن به موسیقی بسیار‌جالبی بود. صدای خواننده آن موسیقی که با کلمات فارسی می‌خواند بسیار جالب و متفاوت بود. شنیدم که آواز خواننده با گیتار بسیار زیبایی همراهی می‌شد. از دوستانم پرسیدم اسم این هنرمند بسیار جالب و متفاوت ایرانی چیست؟ جواب دادند: فرامرز اصلانی.

این اسم در خاطرم ماند. در سال ۱۹۹۲ میلادی که آلبوم ششم گروه من، استرانز و فرح (Strunz and Farah) در آمریکا نامزد جایزه گرمی شده بود، شهبال شب پره عزیز تلفن کرد و از گروه من دعوت کرد که در کنسرت ایرانی بزرگی که توسط محمود قربانی عزیز با شرکت عده ای از هنرمندان ایرانی متفاوت قرار‌ بود در سالن شراین لس آنجلس اجرا شود شرکت کنم.

شهبال توضیح داد که شرکت‌کننده‌ها در کنسرت، شهرداد روحانی، گروه بلک کتس، گروه استرانز و فرح، یک خواننده شناخته شده از ترکیه، و فرامرز اصلانی برای دفعه اول در لس آنجلس خواهند بود. من با اشتیاق زیاد قبول کردم. از این طریق با فرامرز اصلانی آشنا شدم. وقتی برای تبلیغ این کنسرت به برنامه تلویزیونی جناب قریب افشار در لس آنجلس دعوت شدیم، به‌خاطر اینکه همکار من یورگه استرانز، فارسی صحبت نمی‌کرد، من تنها رفتم و فکر کردم بهتر باشد که با فرامرز اصلانی در تلویزیون همکاری کنم.

به فرامرز توضیح دادم و ایشان هم قبول کردند. این همکاری کاملا بداهه‌وار در برنامه جناب قریب افشار به‌قدری مورد توجه قرار گرفت که فرامرز و من تا ساعت چهار صبح در‌تلویزیون موزیک زدیم و صحبت کردیم. فیلم ضبط شده این برنامه سال‌ها در ایران دست به دست می‌شد.

از آن زمان دوستی من و فرامرز اصلانی شروع شد. با هم چندین‌ کنسرت موفق در لس آنجلس و سانفرانسیسکو اجرا‌کردیم. فرامرز یکی از تنها خواننده‌های ایرانی بود که احترام واقعی و زیادی برای یک گیتاریست حرفه‌ای داشت. در برنامه‌هایمان همیشه من در کنارش ایستاده یا نشسته بودم و در آهنگ‌‌هایش مقدار وقت مساوی با خودش به من میدان می‌داد که طبق سبک خودم گیتار بزنم.

واقعا برای گیتار و گیتاریست احترام، درک و علاقه زیادی داشت. انسانی بشاش، پر از زندگی، بسیار حساس و عاشق مخاطبین و دوستدارانش، ملت و سرزمینش ایرا‌ن بود. متاسفانه به‌خاطر مشغول بودن با گروه خودم، کنسرت‌های متعدد در آمریکا و ضبط آلبوم‌های استرانز و فرح فرصت ضبط یک آلبوم با فرامرز اصلانی پیش نیامد.

ایشان بعد از چند سال به واشینگتن نقل مکان کردند. بعدش با خانم مرجان عزیز ازدواج کرد و خیلی جدی حرفه خودشان را دنبال‌ کرد و بسیار موفق و معروف‌تر شد. متاسفانه بعد از رفتن فرامرز به واشینگتن ما با هم فقط دو تا کنسرت در فلوریدا در ژانویه ‌سال ۲۰۱۴ اجرا کردیم و من تماس خیلی کمی با ایشان داشتم.

دیشب وقتی برای گرفتن غذا به رستوران ایرانی محل‌ رفتم، یکی از کارکنان به من خبر ناگوار و بسیار ناراحت‌کننده فوت فرمرز اصلانی عزیز را داد. خیلی ناراحت‌ شدم. هنوز باورم نمی‌شود که ایشان میان ما نیستند. افسوس می‌خورم که موقعیت همکاری بیشتر با این هنرمند و انسان والا برای من پیش نیامد. آثارش همیشه زنده‌ خواهد ماند. روحش شاد و یادش همیشه در دل من زنده خواهد بود.

خالق آثاری فرای زمان و مکان

بابک خیاوچی، نوازنده گیتار

۴۰ سال پیش فرامرز اصلانی با ترانه‌هایش من و هم‌نسل‌های مرا شیفته فراگیری گیتار و موسیقی کرد. در طول دو دهه گذشته که افتخار دوستی و همکاری با ایشان و همسرشان خانم مرجان فکی اصلانی را داشتم، هر دو آنها همواره برای من الگوی انسانیت و اخلاق حرفه‌ای و هنری بوده‌اند.

فرامرز اصلانی علاوه بر اینکه یک هنرمند مردمی بود، الگویی جاودانه خواهد بود برای هنر مردم‌داری و انسان‌دوستی.

خلاقیت و سلیقه ناب هنری ایشان باعث شده که آثارشان محدود به زمان و مکان نباشند، و نسل‌های مختلف با الهام گرفتن از موسیقی و کلام ایشان به احساست مشترک انسانی عمیق‌تر توجه کنند.

به گفته خودشان کلام را هیچ‌وقت فدای موسیقی نمی‌کرد و همیشه شعر را در اولویت قرار می‌داد. موسیقی برای ایشان قابی بود که نقاشی کلام را در بر می‌گرفت. در بین خوانندگان صاحب سبک ایرانی، شاید فقط فرهاد مهراد با چنین شفافیت و وضوحی کلمات را می‌خواند و به تک تک آنها جان می‌بخشید.

فرامرز اصلانی نوستالژی‌ را غم شیرین می‌دانست و در بازگویی خاطرات گذشته یادآور شادی‌ها و دردهای مشترک انسانی بود. لحظه به لحظه زندگی در کنار او سرشار از روایت‌های شیرین موسیقی و درس هنر و زندگی بود. به علاقه‌مندان آثارشان توصیه می‌کنم به سری «چکیده‌هایی از زندگی من» در کانال یوتیوب ایشان حتما گوش فرا دهند.

یکی از بزرگ‌ترین مشکلات هنرمندان ایرانی، نداشتن مدیر برنامه آگاه و دلسوز و قابل اطمینان است. حضور همسرشان خانم مرجان فکی اصلانی در کنار ایشان در این نقش، مهم‌ترین عامل موفقیت‌های سال‌های اخیر ایشان بوده است. به ایشان و‌ تمام دوستدارانشان تسلیت می‌گویم.

هر سال در عید نوروز فرامرز اصلانی در پایان پیام نوروزی خود می‌گفت: «نوروز نیک!» و امسال اولین سالی است که صدای گرم تبریک نوروزی ایشان را نشنیدیم.

مراقبه از زیبایی به تاریخ یک عمر

امیر بهاری، پژوهشگر و روزنامه‌نگار حوزه موسیقی

فرامرز اصلانی در دهه ۶۰ و ۷۰ برای توده مردم شمایل مردِ جذابِ رومانتیک روی صحنه بود؛ مردی که در دید عموم جامعه خوش‌پوش و باحیاست و اشعار لطیف عاشقانه را آرام و با صدایی تاثیرگذار می‌خواند.

اصلانی به این شکل تاثیر زیادی بر فرهنگ موسیقی ایران می‌گذارد. از همان سال‌ها بسیاری صرفا برای نواختن «اگه یه روز بری» به کلاس گیتار می‌روند. انگار همه می‌خواهند، او را در خودشان باز تولید کنند.

فارغ از آنچه که در مهمانی‌های خصوصی در دهه ۶۰ و ۷۰ با گیتار فلامنکو در حال رخ دادن بود، این فیگور جذاب معاصر باعث شد که در بخش عمده آنچه در پاپ بعد از انقلاب که از میانه نیمه دوم دهه ۷۰ اغاز شد، رخ می‌داد، این جنس گیتارنوازی و آهنگسازی روی این ساز سهم قابل توجهی داشته باشد. در صورتی که در ترانه‌های محبوب پیش از انقلاب، گیتار چنین شخصیتی ندارد به جز مواردی اندک.

و نکته دیگر اینکه اصلانی یکی از اولین خواننده-ترانه‌نویس‌ها در موسیقی پاپ ایرانی بود.

موسیقی پاپ ایران به چهار بخش ترانه، آهنگسازی، تنظیم و اجرا تقسیم می‌شود که در اغلب موارد اشخاص متفاوتی این کارها را انجام می‌دهند. اصلانی اگر اولین نباشد، دست کم اولین ستاره‌ بزرگی بود که تمام این مراحل را خودش انجام می‌داد. تجربه‌های اندکی پیش از او شده بود مثلا شهرام شب‌پره منهای تنظیم، تمام کارهای برخی از تک آهنگ‌های پیش از انقلابش را این گونه تولید کرده بود، اما اصلانی مشخصا چهره‌ هنرمند مولف در موسیقی پاپ بود که از همان آغاز با این شیوه وارد شد. در واقع قرابتش با ادبیات و توانایی‌اش در نوازندگی باعث شد که بتواند بدل به چهره متفاوت شود که مخاطب گسترده‌ای هم دارد.

و مورد آخر اینکه بسیاری از همان دهه ۶۰ به عشق ترانه‌های اصلانی نواختن گیتار را آغاز کردند، اما انگار به‌تدریج می‌فهمیدند که نمی‌شود مشابه او شد. چون سخت است، رعایت و مراقبه از یک منش هنری دور از هیاهو به تاریخ یک عمر کار بسیار سختی است. یادمان نرود او تا آخرین اجراهایش در همین یکی دو سال اخیر روی صحنه، مسلط نواخت و درست آواز خواند.