نتیجه پژوهشی مهم که به تازگی انجام شده نشان می‌دهد که با رعایت رژیم غذایی ویژه‌ای احتمال بروز زوال عقل در افراد تا حدود زیادی کاهش پیدا می‌کند. سو کوئین روزنامه‌نگار و نویسنده مقالات مربوط به مواد غذایی و تاثیرات آن با کارشناسان دربارهٔ کارکرد رعایت رژیم غذایی ویژه گفتگو کرده است.
در سطح جهانی در سال ۲۰۱۹ تعداد مبتلایان به دمانس یا زوال عقل (که با این نام در متون فارسی رواج دارد) حدود ۵۷ میلیون نفر بوده است که انتظار می‌رود به دلیل پیرتر شدن جمعیت و افزایش تعداد مبتلایان به آن تا سال ۲۰۵۰ به ۱۵۳ میلیون نفر برسد.
برای بیماری‌های گوناگون مغزی که باعث بروز زوال عقل می‌شود درمانی وجود ندارد؛ هر‌چند این پژوهش جدید که از پژوهش‌های عمده در این زمینه است نشان می‌دهد که رژیم غذایی خاصی می‌تواند از بروز زوال عقل در افراد پیشگیری کند.
گروهی از دانشمندان از دانشگاه‌های معتبر بریتانیا، استرالیا و سوئد داده‌های مربوط به ۶۰هزار بریتانیایی را بررسی کردند تا نقش رژیم غذایی مدیترانه‌ای در پیشگیری از زوال عقل را دریابند. آنها با استفاده از داده‌های بانک اطلاعات پزشکی بریتانیا شرکت‌کنندگان پایبند به رژیم غذایی مدیترانه‌ای را تحت نظر قرار دادند تا ببیند در مدت ده سال چه تعداد از آنان مبتلا به زوال عقل می‌شوند.
- اسپانسر -
دکتر الیور شانون، سرپرست پژوهش و استاد تغذیه و سالمندی دانشگاه نیو‌کاسل می‌گوید: «ما دریافتیم افرادی که رژیم‌غذایی آنها تناسب و شباهت بیشتری با رژیم غذایی مدیترانه‌ای دارد کمتر در خطر بروز زوال عقل هستند. به‌طور متوسط افراد با پایبندی بیشتر به این رژیم غذایی در مقایسه با افراد کمتر پایبند به آن حدود ۲۳درصد کمتر در خطر ابتلا به زوال عقل هستند»
پژوهشگران دریافتند حتی افرادی هم که به دلیل عوامل ژنتیک احتمال بالایی از بروز زوال عقل دارند، با رعایت این رژیم غذایی درگروه کم‌خطر قرار می‌گیرند.
مواد‌غذایی اصلی
اما رژیم غذایی مدیترانه‌ای شامل کدام مواد‌غذایی است؟ به‌طور‌کلی رژیم غذایی مدیترانه‌ای شامل مقدار زیادی میوه، سبزیجات گوناگون و حبوبات و همچنین دانه‌های‌خوراکی، غلات کامل و ماهی و چربی‌های اشباع‌نشده مانند روغن زیتون است. در این رژیم غذایی میزان متعادلی از لبنیات (بیشتر ماست و پنیر) و از مقدار کمی گوشت و چربی‌های اشباع‌شده مانند کره استفاده می‌شود.
تعریف‌های گوناگونی از رژیم غذایی مدیترانه‌ای وجود دارد که اندکی با یکدیگر تفاوت دارد. پژوهشگران برای دقیق‌تر شدن این پژوهش دو رژیم غذایی مدیترانه‌ای با شیوه رده‌بندی و امتیاز‌دهی مختلف را در نظر گرفتند. (رژیم غذایی مدیترانه‌ای صفحه‌ای و هرمی)
شانون می‌گوید یافته‌ها نشان می‌دهد که این مواد‌غذایی بیشترین محافظت را در برابر زوال عقل ایجاد می‌کنند:
Iranian Television of Canada
- استفاده از روغن زیتون به عنوان روغن اصلی آشپزی
- مصرف روزانه حداقل ۴۰۰ گرم سبزیجات (۵ وعده ۸۰ گرمی) حداقل ۲۰۰ گرم آن خام و به‌صورت سالاد
- مصرف حداقل ۲۴۰ گرم میوه در روز (۳ وعده ۸۰ گرمی) و این مقدار فقط شامل ۱۰۰ میلی‌لیتر آب‌میوه طبیعی
- مصرف روزانه کمتر از ۱۰۰ تا ۱۵۰ گرم گوشت‌قرمز یا فرآوری‌شده
- مصرف روزانه کمتر از ۱۲ گرم کره یا مارگارین
- مصرف روزانه کمتر از یک نوشیدنی گاز‌دار شیرین
- نوشیدن روزانه یک جام شراب (۱۲۵ میلی‌لیتر)
- مصرف حداقل سه‌وعده ۱۵۰گرمی حبوبات در هر هفته
- مصرف حداقل ۳ وعده ۱۰۰ تا ۱۵۰گرمی ماهی یا سخت‌پوستان دریایی در هر هفته، بهتر است حداقل یک وعده ماهی روغنی باشد
- مصرف کمتر از سه بار در هفته کیک و شیرینی و بیسکوئیت و دسر‌های آماده
- مصرف روزانه حداقل ۳ وعده ۳۰ گرمی دانه‌های خوراکی
- استفاده بیشتر از گوشت طیور مثل مرغ، بوقلمون و بلدرچین به جای گوشت قرمز
- تهیه حداقل دو وعده غذا در هفته با سس گوجه‌فرنگی، پیاز، تره‌فرنگی یا سیر مخلوط با روغن زیتون
شانون می‌گوید هیچ‌کدام از این مواد‌غذایی به‌تنهایی باعث کاهش خطر بروز زوال عقل نمی‌شود بلکه چنین به‌نظر می‌رسد که در هماهنگی با هم اثر‌گذار هستند.
«داده‌ها نشان می‌دهد که هرکدام از این مواد‌غذایی به‌جای خود مؤثر و مهم هستند. آمیختگی و امتزاج فواید مختلف از مواد‌غذایی گوناگون را در بردارد و باعث تاثیرگذاری آن می‌شود».
این پژوهش به اثر رژیم‌غذایی مدیترانه‌ای به‌طور‌کلی بر زوال عقل می‌پردازد و بیماری‌های خاصی مانند آلزایمر را به‌طور جداگانه بررسی نمی‌کند. شانون می‌گوید: «اما پژوهش‌های دیگری وجود دارد که نشان می‌دهد استفاده از رژیم‌غذایی مدیترانه‌ای برای کاهش خطر ابتلا به بیماری آلزایمر هم مفید است. ما شواهد کافی برای موارد دیگر و زیر‌گروه‌های بیماری زوال عقل مانند زوال عقل عروقی در دست نداریم اما احتمال می‌دهیم رژیم غذایی مدیترانه‌ای بر آنها هم مؤثر باشد و افراد را در برابر انواع دیگر زوال عقل محافظت کند».
چگونه رژیم غذایی مدیترانه‌ای از زوال عقل پیشگیری می‌کند؟
پروفسور دیوید لیولین از دانشکده پزشکی دانشگاه اکستر می‌گوید که پژوهش داده‌های بانک اطلاعات پزشکی بریتانیا یکی از چندین پژوهشی است که ارتباط میان رژیم غذایی و زوال عقل را نشان می‌دهد. دانشمندان در پژوهش‌های متعدد دیگری هم دریافته‌اند که استفاده از رژیم غذایی مدیترانه‌ای یا رژیم‌های غذایی مشابه آن مانند رژیم غذایی دَش (برای کاهش فشار خون بالا) و رژیم غذایی (MIND) (برای بهبود عملکرد مغز) هم الگو‌های خوراکی حفاظت‌کننده‌ای هستند.
هر‌چند دانشمندان هنوز به طور‌کامل نمی‌دانند چرا این رژیم‌های غذایی چنین اثری بر سلامت مغز دارند اما اجزای مشترکی در همه آنها نشانه‌ها و پاسخ‌هایی در اختیار ما می‌گذارد.
لیولین می‌گوید: «این رژیم‌های غذایی سرشار از میوه‌ها، سبزیجات و غلات کامل و چربی‌های سالم هستند. همچنین در آنها از مواد‌غذایی فرآوری‌شده، گوشت قرمز و چربی‌های اشباع‌شده کمتر استفاده می‌شود».
شانون می‌گوید برای ما روشن است بیماری‌های مزمن مانند بیماری‌های قلبی‌عروقی و دیابت نوع ۲ خطر ابتلا به عارضه زوال شناخت را افزایش می‌دهند. یک نظریه بر این مبناست که رژیم غذایی مدیترانه‌ای خطر ابتلا به چنین بیماری‌های مزمن را کاهش می‌دهد و در نتیجه باعث کاهش احتمال ابتلا به زوال عقل هم می‌شود.
برخی از یافته‌ها نشان می‌دهد که مواد‌غذایی موجود در رژیم غذایی مدیترانه‌ای اثرات ضد‌التهابی و آنتی‌اکسیدان دارند و به همین دلیل اجزایی دارند که جلوی تخریب سلول‌ها را می‌گیرد و در نتیجه به‌طور مستقیم بر سلامت مغز اثر دارد.
شانون می‌گوید: «پژوهش‌های متعددی وجود دارد که نشان می‌دهد استفاده از رژیم غذایی مدیترانه‌ای جلوی نابودی و زوال تدریجی سلول‌های مغزی را در طول زمان می‌گیرد».
آیا رژیم غذایی روند زوال عقل را کند‌تر می‌کند؟
لیولین توضیح می‌دهد: «تغذیه سالم از دوران کودکی فایده‌های بسیاری دارد چون مغز در کودکی و نوجوانی در حال رشد است و در نتیجه تغذیه سالم در این سال‌های رشد کمک می‌کند تا بنیان سالم‌تری برای سال‌های آینده مغز گذاشته شود».
اما هرگز برای شروع دیر نیست: «حتی تغییرات اندکی در شیوه تغذیه در سال‌های بزرگسالی هم به محافظت در برابر زوال عقل کمک می‌کند».
هنوز شواهدی در دست نیست که تغییر رژیم غذایی بتواند روند پیشروی زوال عقل را در صورت ابتلا کند‌تر یا متوقف کند. هر‌چند پژوهش‌ها به طور روز‌افزون نشان می‌دهد که رژیم غذایی می‌تواند احتمال بروز زوال عقل را کاهش دهد اما هیچ تضمینی در این زمینه وجود ندارد.
لیولین می‌گوید: «امکان ندارد بتوانیم به طور قطعی بگوییم تغییر رژیم غذایی منجر به کاهش خطر ابتلا به زوال عقل در فرد می‌شود چون ژنتیک و مسائل ارثی، شیوهٔ زندگی و عوامل دیگری هم در بروز آن نقش مؤثری دارند».
«به‌هر‌حال بهبود رژیم غذایی باعث بهبود وضعیت بدنی و سلامتی بیشتر می‌شود و تدبیر امید‌بخشی برای کاهش خطر ابتلا به زوال عقل است».
آیا پایبندی به رژیم غذایی مدیترانه‌ای آسان است؟
شیوه تغذیه مدیترانه‌ای محبوب بیشتر افراد است و شامل انواع مواد غذایی می‌شود که مردم از آنها لذت می‌برند. باید بگوییم پیروی از رژیم غذایی مدیترانه‌ای برای افرادی که اهل آشپزی و پختن غذا نیستند، کار آسانی نیست. خوشبختانه انبوهی از توصیه‌ها و دستورات غذایی متنوع به صورت آنلاین در دسترس است که به شما کمک می‌کند روش مناسب خود را پیدا کنید.
این رژیم غذایی که بر پایه میوه و سبزیجات، غلات، غذا‌های دریایی و مغز‌ها و دانه‌های خوراکی قرار دارد ممکن است به نظر رژیم غذایی گران‌قیمتی برسد اما شانون یادآوری می‌کند: «با انتخاب مواد غذایی منجمد یا کنسرو‌شده می‌توانید در بخشی از هزینه‌ها صرفه‌جویی کنید».
برای درست کردن غذا‌های مدیترانه‌ای به‌صرفه می‌توانید با کنسرو لوبیا، خوراک لوبیای سرخ‌شده یا سالاد لوبیا درست کنید. می‌توانید از مواد‌غذایی ارزان‌تر و به‌صرفه‌تری مانند دال یا عدس قرمز استفاده کنید که استفاده فراوانی در آشپزی مدیترانه‌ای دارد. کنسرو ماهی راه‌حل مناسبی برای گنجاندن ماهی در برنامه غذایی است بدون آنکه هزینه بالایی داشته باشد و استفاده از آن هم سریع و بی‌دردسر است و با آن می‌توان غذا‌های آسانی مانند ساردین با کلم و اسپاگتی درست کرد.
برای مصرف بیشتر دانه‌ها و مغز‌های خوراکی چند شیشه از آنها روی میز آشپزخانه بگذارید و با صبحانه خود بخورید و یا در سالاد و هر غذایی که می‌پزید بریزید یا صرفا مقدار کمی کره بادام زمینی را بر روی نان سبوس‌دار بریزید و بخورید.
