سیر تکاملی ابرآروان، از کمک به قطع اینترنت تا همکاری با عضو سازمان اطلاعات سپاه
ابرآروان، شرکتی که نامش با سرکوب دیجیتال، اینترنت ملی و قطع شدن اینترنت در ایران پیوند خورده است، همواره منتقدانش را به انتشار اطلاعات نادرست متهم کرده و ادعا دارد که در قطعی اینترنت هیچ نقشی ندارد. اما شواهد بیانگر آن است که ابرآروان نه تنها با مشارکت در پروژه‌های دولتی در داخل ایران به پیشبرد «اینترنت ملی» کمک می‌کند، بلکه در خارج از کشور هم برای کمک به حکومت ایران فعالیت دارد و ردپای یک «مخبر اطلاعاتی» در قراردادهای ابرآروان مشاهده می‌شود.
در این نوشته نقش ابرآروان در قطعی اینترنت، و نیز فعالیت‌های برون مرزی آن بررسی می‌شود.
تاریخچه ابرآروان
- اسپانسر -
ابرآروان یک شبکه تحویل محتوا و عرضه‌کننده زیرساخت یکپارچه ابری است. در وب‌سایت ابرآروان عنوان شده است که «سرویس‌دهی به بسیاری از وب‌سایت‌های ایرانی، پخش زنده مهم‌ترین رویدادهای ملی، ارائه خدمات امنیتی به سامانه‌های حساس دولتی، همچنین جلوگیری از حملات بی‌سابقه منع سرویس توزیع‌شده (DDoS) به بسیاری از بانک‌ها و سامانه‌های برخط کشور، مهم‌ترین اقدامات این شرکت بوده است».
ابرآروان از همان آغاز به کار، نزدیک به حاکمیت بود. سال ۱۳۹۴، در همایش «تبیین راهکارهای توسعه شبکه توزیع محتوا بر بستر شبکه ملی اطلاعات» با حضور رئیس سابق سازمان فناوری اطلاعات ایران و وزیر سابق ارتباطات، از ابرآروان رونمایی شد.
این شرکت در همان ابتدای فعالیت در بهمن ۱۳۹۵ در مراسم رونمایی از فاز دوم شبکه ملی اطلاعات حضور یافت. اما آنچه نام ابرآروان را بر سر زبان‌ها انداخت، پروژه «ابر ایران» بود؛ تفاهم‌نامه‌ای که از دید فعالان، با شبهه رانت‌خواری در دریافت پروژه از دولت یازدهم نیز همراه بود. اما انتقاد اساسی به فعالیت ابرآروان، در واقع ابراز نگرانی و اعتراض به پیامدهای ناشی از همکاری این شرکت با دولت در تمهید قطع دسترسی کاربران ایرانی به اینترنت بین‌المللی، است.
با نگاهی گذرا به محتوای تفاهم‌نامه ابرایران، مواردی از نقض حریم خصوصی کاربران و تسهیل قطعی اینترنت به وضوح دیده می‌شود.
در ماده چهار قرارداد که با عنوان «دفاع ملی و امنیت عمومی» در قرارداد درج شده است، چنین آمده است:
Iranian Television of Canada
بند اول: امکان شنود قانونی کلیه تجهیزات و سرویس‌ها در صورت نیاز.
بند دوم: طرف دوم باید به محض درخواست طرف اول بدون تاخیر، به نهادهای ذی‌صلاح در مسائل حفاظت و امنیت و سایر دستگاه‌های اطلاعاتی مساعدت کند.
بند سوم: طرف دوم باید بدون تاخیر هرگونه دستور طرف اول یا سایر مراجع ایرانی ذی‌صلاح در مورد قطع یا تغییر ارائه خدمات پروژه را که طبق مفاد قوانین و مقررات به عمل آمده است، اجرا کند.
نقش ابرآروان در اینترنت ملی و قطعی اینترنت چیست؟
فعالان و کارشناسان بر این باورند که ابر آروان هزینه قطعی اینترنت را برای حکومت کاهش داده است. اما مدیرعامل ابر آروان بارها گفته است که فعالیت آن‌ها در ارائه خدمات ابری، هیچ تاثیری در کاهش یا افزایش هزینه‌های قطع اینترنت ندارد و این گونه ادعاها را تنها ادعاهایی شبه‌فنی و خطرناک خوانده است.
زیرساخت، خدمات و محتوا، سه لایه اصلی «شبکه ملی اطلاعات» یا همان «اینترنت ملی» به شمار می‌روند. حکومت ایران سال‌ها تمام قوای خود را بر تکمیل زیرساخت شبکه ملی اطلاعات متمرکز کرده بود و تلاش می‌کرد که شکست‌های حوزه خدمات و محتوا را با پیشرفت در زیرساخت جبران کند. اما پس از قطعی اینترنت در آبان ۹۸، حکومت ایران متوجه شد که شبکه ملی اطلاعات بدون خدمات پایه، هیچ کارایی ندارد. موتور جست‌وجو، پیام‌رسان و خدمات فضای ابری، مهم‌ترین خدمات پایه‌ای‌اند که نبود آن‌ها در آبان ۹۸ باعث خشم حکومت شد و علی خامنه‌ای درآذر ۱۳۹۸ اعلام کرد که «خدمات پایه» تکلیف دولت است و وزارت ارتباطات مکلف به اجرا و پیشبرد آن است. با توجه به حوزه فعالیت ابر آروان، یعنی فضای ابری و شبکه توزیع محتوا، نقش و تاثیر ابر آروان در پیشبرد اینترنت ملی در بخش خدمات و محتوا انکار نشدنی است.
برای راه‌اندازی اینترنت ملی، وجود لایه‌های زیرساخت، خدمات پایه، خدمات کاربردی و محتوا ضروری است که بدون سرویس خدمات ابری (Cloud Services) و شبکه توزیع محتوا (CDN) امکان‌پذیر نیست. مدیر اجرایی ابر آروان پیش‌تر اظهار داشته است که با دیدگاه منتقدان ابر آروان، «هرکس که یک بیت دیتا در ایران تولید و خدمات‌رسانی می‌کند، به شبکه ملی اطلاعات متصل است و باید آن‌ها را هم در کمک به شبکه ملی اطلاعات سهیم دانست». در «مدل مفهومی مصوب شبکه ملی اطلاعات»، شبکه توزیع محتوا در لایه زیرساخت قرار گرفته است و این نکته، اهمیت ابر آروان را در قطع اینترنت نشان می‌دهد. اینک، با توجه به اظهارات ابرآروان، طرح این پرسش ضروری است که آیا همه سرویس‌های خدماتی نیز در قطع اینترنت در آبان ۱۳۹۸ سهیم بوده‌اند؟
ابرآروان در بیانیه‌ای اعلام کرده است: «همان‌طور که بارها اعلام کرده‌ایم، اتفاق شومی به نام «اینترنت ملی!» یا هر نامی که به معنی قطع دسترسی مردم ایران به اینترنت بین‌الملل باشد، خط قرمز ابرآروان است.» این در حالی است که از ابرآروان در همایش «تبیین راهکارهای توسعه شبکه توزیع محتوا بر بستر شبکه ملی اطلاعات» پرده‌برداری شده است و این شرکت با امضای قرارداد «ابر ایران»، پذیرفته است که «هرگونه دستور در مورد قطع یا تغییر ارائه خدمات را که طبق مفاد قوانین و مقررات به عمل آمده است، اجرا کند».
ابرآروان در خارج از ایران چه می‌کند؟
به تازگی دو سازمان Corrective و netzpolitik اعلام کرده‌اند که شرکتی به نام «سافت‌کلاود» مستقر در نزدیکی شهر «دوسلدورف»، شاخه‌ای از ابر آروان است و در ایجاد محدودیت‌های اینترنتی به جمهوری اسلامی ایران کمک می‌کند. مدتی پیش از انتشار این مطلب، ابرآروان آدرس‌های ارتباطی با سافت‌کلاود را از همه صفحات خود پاک کرده بود.
طبق تحقیقات دو موسسه مذکور، یکی از افراد حاضر در تاسیس سافت‌کلود، در حمله میکونوس نقش داشته است. در این تحقیقات نامی از آن شخص برده نشده است. اما در قرارداد شرکت سافت‌کلاود اسم و امضای فاطمه روشن‌نفس، عثمان قریشی و فرهاد دیانت، به ترتیب در جایگاه‌های «مدیرعامل، مالک، و مترجم» ثبت شده است. فرهاد دیانت فردی است که در گذشته از نقش او در ماجرای حمله میکونوس صحبت شده است. دستمالچی، از بازماندگان حادثه ترور میکونوس، در کتاب خاطرات خود از فرهاد دیانت با عنوان «مخبر اطلاعاتی و عامل شناسایی» ترور میکونوس نام برده است. همچنین، گفته می‌شود که او عضو سازمان اطلاعات سپاه و نماینده فروش کارخانه فولاد مبارکه اصفهان در آلمان است.
براساس گزارش روزنامه تاتس، چندین متخصص شبکه، شبکه‌های سافت کلاود، ابر آروان، و کل اینترنت ایران را بررسی کرده‌اند. این بررسی‌ها نشان می‌دهد که شبکه ایران تنها چهار «پل» (همتاسازی بین سیستم‌های مستقل) به اینترنت بین‌المللی دارد. پل چهارم ایران از AS202468 ابر آروان مستقیم به پل مستقل AS208006 منتهی می‌شود که در شرکت سافت‌کلاود ثبت شده است. اگر این چهار پل مسدود شود، شبکه ایران از اینترنت قطع می‌شود. بنابراین، اتصال ابر آروان نقش مهمی در کنترل شبکه ایران ایفا می‌کند و این شرکت می‌تواند اینترنت جهانی را در پل خود قفل کند و فقط به سرویس‌هایی که خود انتخاب می‌کند، اجازه اتصال دهد. این همان مسدودسازی اینترنت از طریق لیست سفید است.
پیرحسینلو، مدیر ابرآروان، پیش‌تر محدودسازی اینترنت از طریق لیست سفید را روش اجرایی حکومت برای قطع اینترنت خوانده بود. اما بر اساس گزارش روزنامه تاتس، ابرآروان خود در این زمینه نقش دارد. با این تفاصیل، ابرآروان به حکومت ایران کمک می‌کند که اینترنت را قطع کند و در عین حال، تضمین می‌دهد که سرویس‌های داخلی با زیرساخت‌های اروپایی، بدون مشکل کار کنند.
علیرضا منافی
