سازمان آتش‌نشانی تهران از فروریزش زمین در چیذر تهران خبر داد. این اولین بار نیست که فرونشست زمین در تهران و سایر نقاط ایران خبرساز می‌شود. به گفته کارشناسان نیمی از مردم ایران در مناطقی با خطر فرونشست زمین زندگی می‌کنند.
سخنگوی سازمان آتش‌نشانی و خدمات ایمنی شهر تهران از فروریزش زمین در چیذر تهران در عصر روز جمعه ۱۱ آبان خبر داد. به گفته جلال ملکی، زمین “در کنارگذر یک امامزاده اسماعیل، ریزش‌هایی پیدا کرده بود و مشخص بود که این ریزش‌ها در خیابان اصلی نیز صورت گرفته است”.
سازمان آتش‌نشانی تردد در این محل را ممنوع و ساختمان‌های اطراف را تخلیه کرد. فروریزش زمین در این محل خسارات جانی به بار نیاورده است.
سال‌هاست که کارشناسان درباره خطر فرونشست زمین در نقاط مختلف ایران هشدار می‌دهند. عباراتی چون “بمب ساعتی فرونشست زمین”، “ایران در حال فرونشست” و بسیاری دیگر از این مفاهیم هرازگاهی تیتر اول رسانه‌ها می‌شوند.
- اسپانسر -
این فرونشست آثار تاریخی ایران را نیز در خطر جدی قرار داده است. علی بیت‌الهی، دبیر کارگروه ملی زلزله و لغزش لایه‌های زمین اردیبهشت امسال به خبرگزاری ایلنا گفت که نرخ فرونشست در محوطه‌های باستانی ایران، به‌ویژه تخت جمشید و نقش رستم در شیراز و میدان نقش جهان در اصفهان “خطرساز” شده‌است. در نزدیکی صخره‌های سنگی و نقش نگارهای سنگی ارزشمند نقش رستم “شکاف عمیق و عجیب طولی با عمق چشمی ۶ متر و با عرض نیم متری به وجود آمده” که نشان می‌دهد این منطقه “بسیار خطرساز است.”
روایت تصویری از فرونشست زمین در نقاط مختلف ایران
هر روز یک میلی‌متر و سالانه ۳۶ سانتیمتر زمین تهران نشست می‌کند. برداشت‌های بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی باعث خالی شدن بسیاری از آبخوان‌ها و به دنبال آن فرونشست زمین در نقاط مختلف ایران شده است.
بنا بر این گزارش طی سال‌های اخیر در ایران، برداشت بی رویه از آب‌های زیرزمینی، خشکسالی و عوامل دیگر موجب آسیب‌های جدی به زمین‌های کشاورزی، ساختمان‌های مسکونی، جاده‌ها و دیگر سازندها و بروز خسارت‌های زیست محیطی، اقتصادی و اجتماعی شده است.
فرونشست‌ها عمدتا در نواحی آهکی و کارستی (پدیده خوردگی و انحلال توده سنگ‌های کربناته) یا در نواحی با برداشت بیش از حد مجاز از آب‌های زیرزمینی اتفاق می‌افتد و رشد جمعیت همراه با گسترش بى‌رویه بهره‌بردارى از آب در مقاصد کشاورزى و صنعت، با اثرات نامطلوب زیادى درجنبه‌هاى کمى و کیفى منابع آب همراه
در بین شهرهایی که دچار کم آبی و بروز پدیده فرونشست هستند وضعیت تهران و شهرهای اطراف آن به دلیل میزان بالای جمعیت و تراکم ساختمان و سازه وخیم‌تر است.
به گفته محمدرضا بختیاری مدیر عامل آب منطقه ای تهران تنها در منطقه دشت ورامین سالانه حدود یک متر و سی سانتیمتر افت آب زیرزمینی و حدود ۱۶ سانتیمتر فرونشست زمین رخ می‌دهد. سالیانه حدود ۳۷۰ میلیون متر مکعب از منابع آب زیرزمینی در دشت ورامین برداشت می‌شود که از این میزان ۳۴۰ میلیون متر مکعب مربوط به چاه‌های مجاز و ۳۰ میلیون متر مکعب مربوط به چاه‌های غیرمجاز است.
Iranian Television of Canada
پیش از این حمید چیت‌چیان وزیر نیرو جمهوری اسلامی ایران گفته بود: «مسئله فرونشست زمین به دلیل مصرف بیش از حد آب‌های زیرزمینی یک پدیده شناخته شده و یکی از خطراتی است که ایران را تهدید می‌کند که البته این مسئله تنها مختص دشت‌های تهران نمی‌شود.» به گفته وزیر نیروی جمهوری اسلامی ایران اگر برداشت در چاه‌های غیرمجاز ادامه یابد، مسئله فرونشست قظعا به تجهیزات شهری آسیب‌های جدی وارد می‌کند.
برداشت‌های بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی باعث خالی شدن بسیاری از آبخوان‌ها و به دنبال آن فرونشست زمین در نقاط مختلف ایران شده است.
این تخریب تنها به سه مورد بالا محدود نمی‌شود و تعداد زیادی از بناهای باستانی ارزشمند ایران در محوطه‌هایی “با خطر فرونشست زمین واقع شده‌اند.” منطقه مرودشت استان فارس، “رکورددار” فرونشست زمین در این استان است. در محدوده مرودشت که تخت جمشید و نقش رستم در آن قرار دارند، نرخ فرونشست به ۱۷ سانتیمتر در سال می‌رسد.
بهره‌برداری بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی
از مهم‌ترین دلایل فرونشست زمین، بهره‌برداری بی‌رویه از سفره‌های آب زیرزمینی و زدن چاه‌های عمیق برای تامین مصارف کشاورزی است؛ سیاستی که طی بیش از چهار دهه نه فقط مراکز تاریخی که کل ایران را با خطر فروچاله‌ها روبرو کرده است.
به گفته کارشناسان این شکاف‌ها که “در حال توسعه” هستند، به مجرای نفوذ آب تبدیل می‌شوند و “تونل‌های زیرسطحی را ایجاد می‌کنند و در نهایت به فروریزش سطحی زمین منجر می‌شوند”.
بنا بر ارزیابی کارشناسان ۱۸ و نیم میلیون هکتار از مساحت ایران که معادل ۱۱ درصد مساحت سرزمینی است در حال فرونشست است. جمعیت ساکن در این مناطق حدود ۳۹ میلیون نفر است که نزدیک به ۴۹ درصد جمعیت کل ایران می‌شود.
استان‌های تهران، خراسان رضوی و اصفهان بیشترین جمعیت در معرض خطر فرونشست را در خود جای داده‌اند. از نظر وسعت مناطق در معرض خطر نیز استان خراسان رضوی در رتبه اول قرار دارد.
استان اصفهان بیشترین تعداد شهرهای در معرض خطر را دارد و اصفهان بزرگ‌ترین کلان‌شهری است که بخش عمده‌ای از آن در معرض فرونشست است. بافت تاریخی اصفهان به شدت در معرض خطر است.
کارشناسان هم‌چنین سال‌هاست که هشدار داده‌اند “یک‌سوم دشت‌های کشور تحت تاثیر فرونشست زمین قرار دارند و حل این مشکل و یا کُند کردن روند آن باید در برنامه‌ها و سیاست‌های دولتمردان قرار گیرد.”
حتی فرودگاه‌های کشور از این خطر در امان نیستند. کارشناسان از سال ۱۳۹۸ فرودگاه‌های اصفهان، مشهد، تبریز، اردبیل، یزد، ایلام، شیراز، کرمان، کرمانشاه و بم را مورد بررسی قرار داده‌اند و می‌گویند امکان بروز مشکلی جدی در وضعیت فرونشست در این فرودگاه‌ها در آینده منتفی نیست.
