کمتر از دو دهه پیش، گلشیفته فراهانی که ستاره سینمای ایران در دهه ۷۰ و ۸۰ خورشیدی محسوب می‌شد، به دلیل نداشتن حجاب در یک فیلم آمریکایی به شدت در ایران تحت فشار قرار گرفت و در نهایت ناچار شد کشور را ترک کند. ۱۴ سال بعد از آن اتفاق اما دهها زن بازیگر سینمای ایران نه تنها تصاویر بدون حجاب خود را منتشر کرده‌اند، بلکه هرازگاهی در مراسمی رسمی و عمومی، اجباری بودن حجاب اسلامی در ایران را به چالش می‌کشند.
در یک سالی که از کشته شدن مهسا امینی و آغاز اعتراض‌های ایران گذشته، فهرست بلندبالایی از برجسته‌ترین و مهم‌ترین سینماگران زن در ایران به اعتراض‌های سراسری علیه حجاب اجباری پیوسته‌اند؛ فهرستی در میانشان از مهم‌ترین بازیگران زن در ۴۰ سال گذشته، تا ستاره‌های دیروز و امروز سینمای ایران و حتی کارگردانان نام‌آشنا و موفق زن در کنار بازیگران کم‌تجربه‌تر و جوان‌تر حضور دارند.
در نخستین روزهای آغاز این اعتراض‌ها، کتایون ریاحی، از بازیگران مهم و سرشناس سینمای ایران در اقدامی اعتراضی، عکسی از خود را در اینستاگرام منتشر کرد که در آن حجاب نداشت. این کار خانم ریاحی بازتاب بسیار گسترده‌ای در رسانه‌های مختلف پیدا کرد و اسلامگرایان رسانه‌های نزدیک به حکومت، به شدت به او حمله کردند.
اما این حملات موجب نشد تا بازیگران سرشناس دیگر به حجاب اجباری اعتراض نکنند. برعکس، دومین گام در مسیر مبارزه با حجاب اجباری توسط بازیگران سینمای ایران، توسط فاطمه معتمدآریا به شکلی بسیار جدی‌تر برداشته شد. او در چهارم مهرماه، در مراسم خاکسپاری امین تارخ، بدون روسری پشت میکروفن رفت و درباره همکار از دست رفته‌اش سخنرانی کرد.
- اسپانسر -
این نخستین بار بود که از زمان تثبیت حجاب اجباری بعد از انقلاب اسلامی، یکی از بازیگران مطرح در یک رخداد عمومی بدون حجاب حاضر شد. این حرکت تاریخی خانم معمتدآریا شروع حمایتی چشمگیر سینماگران زن، از بزرگترین جنبش زنانه در تاریخ بعد از انقلاب اسلامی در ایران بود؛ حمایتی که مسئولین وزارت ارشاد و همه مسئولین نظام جمهوری را به شوک شدیدی فرو برد
اعتراض تاریخی فاطمه معتمد آریا
اگرچه کتایون ریاحی به نخستین بازیگری تبدیل شد که تصاویر بدون حجابش را منتشر کرد، اقدام فاطمه معتمدآریا در برداشتن روسری، خارج از خانه و آن هم در یک مراسم رسمی، اقدامی بود که شکل اعتراض‌های زنان سینماگر را به کلی متحول کرد.
او در حالی در مراسم خاکسپاری امین تارخ بدون روسری سخنرانی کرد که بسیاری از سینماگران زن در این مراسم، هنوز موهایشان را پوشانده بودند.
فاطمه معتمدآریا خود پیش از این طعم سانسور به دلیل حجاب را چشیده بود. در سال ۲۰۱۰ وقتی فاطمه معتمدآریا برای شرکت در جشنواره کن به فرانسه سفر کرده بود، عکسی از او منتشر شد که در آن موهای سرش پوشیده نبود. این عکس موجب شد تا او برای مدتی «ممنوع‌الکار» و «ممنوع‌التصویر» شود.
اما در جریان اعتراض‌های یک‌سال اخیر، او نه تنها در مراسم رسمی دیگر نیز بدون روسری حاضر شد، بلکه با اوج گرفتن کشتار معترضان از معدود چهره‌های شناخته‌شدن سینمای ایران بود که به دیدار خانواده‌های کشته‌شدگان رفت.
Iranian Television of Canada
او به همراه جعفر پناهی و محمد رسول‌اف با خانواده کیان پیرفلک ملاقات کرد و تصاویر این دیدار که طبیعتا در آنها هم بدون حجاب اجباری بود، در شبکه‌های اجتماعی منتشر شدند.
فاطمه معتمد آریا همچنین بعد از دستگیری توماج صالح، خواننده مخالف جمهوری اسلامی، به همراه جعفر پناهی و محمد رسول‌اف به دیدار خانواده توماج رفت و حمایتش را از این هنرمند نشان داد.
او در مراسم خاکسپاری کیومرث پوراحمد نیز بدون روسری حضور پیدا کرد و در مراسم یادبود آتیلاپسیانی، بدون حجاب اختیاری و این‌بار با پوششی که دیگر در آن از مدهای تحمیلی حجاب اجباری – مانند مانتو – خبری نبود، به روی سن رفت.
در مهرماه وقتی یکی از شرکت‌های وابسته به سپاه به نام «اوج»، یک پوستر بزرگ تبلیغاتی با شعار «زنان سرزمین من» در میدان ولیعصر نصب کرد و عکس با حجاب فاطمه معتمدآریا را در کنار دیگر زنان سرشناس قرار داد، او به این کار اعتراض کرد و موفق شد این «دیوارنگاره» را پایین بکشد.
خانم معتمدآریا خانم معتمدآریا در ویدئویی که همان روزها منتشر کرد و در آن بدون حجاب بود، گفت: «در سرزمینی که در میادینش بچه های جوان، دختران کوچک و جوانان آزادیخواه را می کشند من زن به حساب نمی آیم. من مادر مهسا هستم، من مادر سارینا هستم. من مادر تمام بچه‌هایی هستم که در این سرزمین کشته شدند. من مادر همه سرزمین ایران هستم نه زن در سرزمین قاتلان.»
دستگیری کتایون ریاحی
کتایون ریاحی یک روز بعد از انتشار عکس بدون حجابش، در مصاحبه‌ای تلویزیونی با یکی از رسانه‌های خبری خارج از ایران شرکت کرد و در آن مصاحبه نیز بدون روسری حاضر شد. او در این مصاحبه که با شبکه «ایران اینترنتشنال» انجام شد گفت که در تمام سالهای حضورش بر پرده سینما یا سریال‌های تلویزیونی، هرگز حجاب انتخاب او نبوده و به اجبار تن به داشتن حجاب داده است.
اما این تنها اعتراض خانم ریاحی نبود. در مهرماه و آبان ماه، اعتراض‌ها با شدت بیشتری دنبال شد و کتایون ریاحی نیز به اظهارنظرهای انتقادی علیه حکومت جمهوری اسلامی در شبکه‌های اجتماعی ادامه داد.
او بعد از بازی در نقش «زلیخا» در سریال مذهبی «یوسف پیامبر» به کارگردانی فرج‌الله سلحشور، یکی از کارگردانان وابسته به نظام، در سال ۱۳۸۸ اعلام کرد که از دنیای بازیگری کناره‌گیری خواهد کرد. آقای سلحشور در همان سال از جانب کتایون ریاحی گفته بود: «او دیگر نمی‌توانست فضاهای موجود در سینما را تحمل کند و از حرفه بازیگری کناره‌گیری کرد. چون در سریال یوسف پیامبر مسائل معنوی، آرامش، احترام، حیا و حجاب مطرح بود و او نمی‌توانست صحنه‌های دیگر را تحمل کند.»
کتایون ریاحی در صفحه اینستاگرام خود در جواب وزیر ارشاد که گفته بود بازیگرانی که حجاب از سر برداشتند، به فکر شغل دیگری باشند، نوشت: «شما به فکر یک شغل آبرومند برای خودتان باشید.»
کتایون ریاحی در ۲۹ آبان ۱۳۰۹ بازداشت شد، اما چند روز بعد به قید وثیقه آزادش کردند. چند وقت بعد خبری از حضور او در یک دادگاهی آمد که به علت حضور فیلمبردار در دادگاه، حالش بد شده و به بیمارستان منتقل شده است.
خانم ریاحی که در سالهای اخیر بیشتر در خیریه‌ها فعالیت می‌کند و بنیانگذار خیریه «کیش مهر کتایون» و حامی کودکان نیازمند به کاشت حلزون گوش نیز هست، در اردیبهشت سال ۱۴۰۲ از دریافت حکمی از دو دادگاه برای رسیدگی به جرائمی که به او نسبت داده بودند، خبر داد. از آن تاریخ تا کنون کتایون ریاحی در شبکه‌های اجتماعی فعال نبوده است.
ترانه علیدوستی: ژن، ژیان، ئازادی
ترانه علیدوستی از مطرح‌ترین بازیگران دو دهه اخیر در سینمای ایران که در برخی از مهم‌ترین فیلم‌های تاریخ سینمای بعد از انقلاب، نقش‌های ماندگاری را خلق کرده است، در آبان ۱۴۰۱، با انتشار عکس بی‌حجابی از خود در صفحه اینستاگرامش به زنان معترض پیوست.
او در این عکس، نوشته‌ای را در دستان خود داشت که روی آن به کردی نوشته شده بود: «زن، زندگی، آزادی».
او همچنین در حمایت از اعتراضات مردمی در خیابان که در آن تاریخ در اوج خود بود، در صفحه اینستاگرامش ترانه‌ای از شهیاد قنبری، ترانه‌سرا و خواننده محبوب ایرانی نوشت: «غیبت آخر تو، کوچ مرغان صدا، ختم این غائله نیست.»
بعد از انتشار عکس بی حجاب ترانه علیدوستی، بازیگران دیگری از جمله گلشیفته فراهانی، عکس‌هایی از عکس‌های بی‌حجاب او را منتشر کردند و فضای مجازی پر شد از عکس‌های او با پوشش اختیاری و بدون حجاب.
خانم علیدوستی به گذاشتن استوری‌های خود در حمایت از اعتراضات ادامه داد تا این که سرانجام در اواخر آذرماه توسط نیروهای امنتی بازداشت شد و حدود سه هفته را در زندان اوین به سربرد. بازداشت او توسط نیروهای امنیتی، بازتاب گسترده داخلی و بین‌المللی به همراه داشت.
برخی از چهره‌های سینمایی جهان و همچنین فستیوال کن، با انتشار بیانیه‌ای به زندانی کردن خانم علیدوستی اعتراض کرده و خواهان آزادی او شدند. او در نهایت با وثیقه یک میلیاردی آزاد شد و در برابر زندان، روسری‌اش را برداشت.
ترانه علیدوستی که یکی از مهم‌ترین بازیگران نسل جوان سینمای ایران است، توانست با بازی درخشان خود در فیلم «من ترانه پانزده سال دارم»، در ۱۸ سالگی نامش را در بالاترین استاندارهای بازیگری مطرح کند.
او در برخی از مهم‌ترین ترین فیلم‌های فیلمسازان تحسین شده ایرانی به نقش‌آفرینی پرداخته؛ از جمله در فیلم‌های اصغر فرهادی، واروژ کریم مسیحی، مانی حقیقی، بهرام توکلی، عبدالرضا کاهانی و سعید روستایی و با فیلم آنها، به مهم‌ترین فستیوال‌های بین‌المللی راه یافته و جوایز معتبر داخلی و خارجی را از آن خود کرده است.
آخرین بازی او در فیلم «برادران لیلا» در سال ۱۴۰۰، به جشنواره کن همان سال راه یافت اما در ایران توقیف شد. اگرچه نسخه‌های قاچاق آن دست به دست گشت و بیشتر مخاطبان بازی درخشان او را در این فیلم را دیدند.
ترانه علیدوستی پیش از شروع جنبش «زن، زندگی، آزادی» نیز همواره از منتقدین عملکرد نظام جمهوری اسلامی بوده و تا به امروز نیز رویکرد انتقادی خود را تغییر نداده است و با وجود گذراندن سه هفته در بند ۲۰۹ زندان اوین، همچنان عکس بی‌حجاب او در صفحه اینستاگرامش هست و در روزهای اخیر در اعتراض به بازداشت مهدی یراحی، خواننده معترض ایرانی، چندین استوری گذاشته و نوشته: «هنر اعتراضی حق هنرمندان است. مهدی یراحی را آزاد کنید.»
رخشان بنی‌اعتماد: این همه خونریزی تا کجا؟
در اواخر آبان‌ماه سال ۱۴۰۱، همزمان با کشته شدن کیان پیرفلک ۹ ساله و سپهر مقصودی ۱۴ ساله، بر اثر تیراندازی نیروهای امنیتی در شهر ایذه در استان خوزستان، رخشان بنی‌اعتماد، کارگردان صاحب نام ایرانی، با انتشار ویدئویی بی حجاب و با لباس سیاه عزا در صفحه اینستاگرام خود به معترضان پیوست.
او در این ویدئو گفت: «اگه تا امروز خفه‌خون گرفتم و حرف نزدم، هیچ دلیلی نداشت جز عاطفه مادری، به خودم اجازه حرف زدن ندادم تا مبادا حمایت من از اعتراضات به حقِ جوان‌ها، باعث کشته شدن حتی یک نفر بیشتر بشود. ولی خشونت شما پایان و مرزی ندارد. در سرتاسر این سرزمین، خون جوانان و بچه‌ها، مثل گنجشک‌های پرپرشده همه جا ریخته. صبر تا کی؟ طاقت تا کجا؟ حکومت بر ملتی داغدار و داغدیده و زخم‌خورده و بی‌سلاح و بی‌جواب چه فضیلت و ارزشی دارد؟»
سازنده چنیدن فیلم از مهم‌ترین فیلم‌های سینمای بعد از انقلاب، خشمگین و با صدایی پر از درد و رنج، در پایان ویديوی خود خطاب به مسئولین نظام جمهوری اسلامی و عامران کشتار و سرکوب در اعتراضات برخاسته از قتل مهسا امینی می‌گوید: «امیدوارم اگر خون این‌همه جوان در طول همه این سال‌ها شما را به خودتان نیاورده، مرگ کیان ۹ ساله معصوم تا ابد، تا ابد، خواب را از چشمان‌تان بگیرد.»
هنگامه قاضیانی و ویدئوی بستن موها از پشت سر
در آبان ماه ۱۴۰۱، ویدئوهای بسیاری از دختران و زنان معترضی منتشر شد که با بستن موها در پشت سرشان، به صورت نمادین خود را آماده مبارزه با مامورین امنیتی جمهوری اسلامی نشان می‌دادند. هنگامه قاضیانی یک ویدئو در صفحه اینستاگرامش منتشر کرد که او را در خیابان نشان می‌داد، در حالی که موهای بلندش را پشت سرش می‌بندد و دست خود را به علامت پیروزی بلند می‌کند.
این ویدئو با سرعت در فضای مجازی پخش شد و نام او را در کنار زنان معترضی قرار داد که حریف را در میدان نبرد به مبارزه می‌طلبند. او در صفحه اینستاگرام نوشته بود: «تا آخرین نفس در کنار مردم ایران هستم.»
او همچنین در واکنش به قتل کیان پیرفلک، پسر نه ساله ایذه‌ای خطاب به سردمداران جمهوری اسلامی نوشته بود: «به نام حکومتِ بچه‌کش، نامتان در تاریخ ثبت شد.»
هنگامه قاضیانی در اواخر آبان‌ماه توسط نیروهای امنیتی بازداشت شد و چندی بعد آزادش کردند. خانم قاضیانی که در طول دو دهه فعالیت بازیگری خود در سینما، دوبار جایزه سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش اول زن را به خانه برده بود، در خرداد سال ۱۴۰۲ اعلام کرد که برای همیشه بازیگری را کنار خواهد گذاشت.
او در پستی اینستاگرامی، طی چند جمله شعرگونه تجربه خود را از گذراندن در بند ۲۰۹ زندان اوین را خیلی تلخ و هذیان‌گونه توصیف کرد و نوشت: «خشت خشت عمارت بازیگری را روی پای خودم و به زیباترین روش ساختم. و بعد از بیست و چهار سال، کلید این عمارت را به دریای بزرگ می‌اندازم.»
در مرداد ماه ۱۴۰۲ عزت‌الله ضرغامی، مدیر پیشین صدا و سیمای جمهوری اسلامی در برنامه‌ای به نام «مهلا» از دوستی خود با خانم قاضیانی گفت و اینکه این بازیگر توانای سینمای ایران خود به حجاب معتقد است و به خاطر لجبازی و از سر غلیان احساسات، آن ویديو را در حساب توییتر خود منتشر کرده است.
هنگامه قاضیانی در واکنش به این سخنان در یک استوری اینستاگرامی نوشت: «من هیچ وقت توییتر نداشتم. شرح دستگیری در منزل و روزهایی‌که در بند ۲۰۹ هم بودم را نوشتم. هیچی را باور نکنید غیر از آنکه خودم بگویم. به احترام شهیدان سال گذشته، ترجیح می‌دهم سکوت کنم.»
اگرچه ویدئوی حمایت از دختران معترض ایرانی دیگر در صفحه اینستاگرام هنگامه قاضیانی نیست اما این ویدئو در فضای مجازی صدها بار به اشتراک گذاشته شده و نام او را در میان دیگر بازیگران حامی جنبش «زن، زندگی، آزادی» برجسته می‌کند.
تنها مدتی کوتاه بعد از انتشار ویدئوی هنگامه قاضیانی، لیلا نقدپری، طراح صحنه و لباس مطرح سینمای ایران نیز با انتشار ویدئویی مشابه، حمایت خود را از معترضین نشان داد.
بی‌تا ملکوتی
