چین در سال ۲۰۱۷ اولین پایگاه نظامی خارجی خود را در جیبوتی افتتاح کرد- Anthony WALLACE / AFP
یک اندیشکده آمریکایی در گزارشی درمورد حضور گسترده شرکت‌های دولتی چین در تنگه هرمز هشدار داد و اعلام کرد که این حضور می‌تواند در آینده منافع آمریکا را در یکی از پرترددترین گذرگاه‌های نفتی جهان به خطر بیندازد.
گزارش «مرکز مطالعات راهبردی و بین‌المللی»، یک اندیشکده مستقر در واشنگتن، روز جمعه، ۱۴ بهمن‌ماه، با عنوان «تلاش چین برای تامین منافع انرژی خود در خاورمیانه» منتشر شد.
نویسندگان این گزارش هشدار می‌دهند که پکن شاید در خلیج فارس به‌دنبال پیگیری همان شیوه‌هایی باشد که پیش از این در جیبوتی و شاخ آفریقا به‌کار برده است: استفاده از پیشرفت‌های تجاری برای افزایش فعالیت‌های نظامی و اطلاعاتی. چین در سال ۲۰۱۷ اولین پایگاه نظامی خارجی خود را در جیبوتی افتتاح کرد. چینی‌ها اما از سال‌ها پیش از آن، چندین میلیارد دلار سرمایه‌گذاری در جیبوتی انجام داده بودند که هدفش ساخت بنادر، راه‌آهن، فرودگاه و برقراری منطقه تجارت آزاد در این کشور کوچک شاخ آفریقا بود. کارشناسان این رویکرد چین را «اول غیرنظامی، بعد نظامی» می‌نامند.
- اسپانسر -
اما تنگه هرمز هم دقیقا همان ویژگی‌ای را دارد که جیبوتی داشت: نقطه‌ای سوق‌الجیشی برای ترابری جهان. نزدیک یک‌سوم کل ترابری دریایی نفت جهان از این تنگه باریک گذر می‌کند، ازجمله حدود ۴۵درصد از واردات خود چین. وزارت دفاع آمریکا پیش از این، از این تنگه به‌عنوان یکی از مناطق تمرکز برنامه‌ریزی‌های نظامی چین یاد کرده بود. مقام‌های آمریکا به‌طور مشخص از احتمال حضور نظامی رسمی چین در ابوظبی نگران‌اند
در سال‌های گذشته چینی‌ها میلیاردها دلار سرمایه‌گذاری در خط لوله‌‌های نفتی و پایانه‌های ذخیره در چند کشور اطراف خلیج فارس انجام داده‌اند. حالا که روابط آمریکا و چین بیشازپیش به سردی گراییده است، متفکران حوزه امنیت ملی در واشنگتن بیشازپیش از عواقب این حضور گسترده چین نگران‌اند. چین حضوری چشمگیر در عمان و امارات متحده عربی دارد، ازجمله اینکه آن کشور تاسیساتی در بندر خلیفه ابوظبی برپا کرده و خط لوله‌ای ۳۸۰ کیلومتری از حبشان تا بندر فجیره ساخته است؛ چین برای ساخت این خط لوله ۳.۳میلیارد دلار هزینه کرده است. در عمان نیز سرمایه‌گذاری چند میلیارددلاری چینی‌ها در بندر دقم را شاهدیم.
واردات نفت خام چین از کشورهای حوزه خلیج فارس و تنگه هرمز در سال ۲۰۲۱ معادل ۱۲۸میلیارد دلار بود، یعنی سه‌برابر کل میزان واردات آمریکا و اتحادیه اروپا. نیروی نظامی دریایی چین طبعا خود را پاسدار این حضور و منافع گسترده تجاری آن کشور می‌بیند. کشتی‌های این نیروی دریایی همین حالا نیز برای مقابله با دزدان دریایی در منطقه جولان می‌دهند. اما آن‌چه گزارش این اندیشکده آمریکایی پیش‌بینی می‌کند، افزایش چشمگیر این حضور نظامی در آینده است. متیو فونایل، کارشناس ارشد پروژه «قدرت چین» در «مرکز مطالعات راهبردی و بین‌المللی»، به وب‌سایت «پولیتیکو» گفت: «چین تور وسیعی در منطقه انداخته است و قدرت بسیاری دارد؛ و داشتن تجهیزات نظامی در سمت غربی جزیرةالعرب هم از نظر برنامه‌ریزی نظامی منطقی است.»
یک مقام دولت بایدن که بدون افشای نامش با پولیتیکو صحبت کرد، گفت آمریکا از نزدیک مراقب حضور چین در منطقه است. این مقام گفت: «تمرکز دولت ما بر زیرساخت‌سازی چین است. ما در همراهی با متحدان خود در گروه هفت راهبردهایی فراهم کرده‌ایم تا یک زنجیره تامین جهانی با کیفیت بالا و دارای تنوع داشته باشیم.»
گزارش این اندیشکده به جزئیات گسترش حضور چین در سال‌های گذشته و دوران اخیر پرداخته است. مثلا حدود چهار ماه پیش بود که «شرکت مهندسی بنادر چین» با پیروزی در یک مزایده، وظیفه ساخت یک محوطه تخلیه کانتینر در بندر خلیفه را برعهده گرفت. این محوطه واقع در پایتخت امارات متحده عربی، ۷۰۰هزار متر مربع مساحت خواهد داشت و کار ساخت ۳۶ ساختمان موجود در آن نیز به این شرکت واگذار شده است. «شرکت مهندسی بنادر چین» اما خود زیرمجموعه «شرکت ساختمانی ارتباطاتی چین» (کاسکو) است که دولت ترامپ آن را به‌دلیل نقشش در ساخت جزایر مصنوعی در دریای جنوب چین تحریم کرده بود. کاسکو در شانگهای مستقر است و سال‌ها پیش قراردادی به ارزش ۷۳۸میلیون دلار برای ساخت پایانه کانتینر در ابوظبی امضا کرده بود. ازجمله مفاد این قرارداد این است که چین حقوق مدیریت پایانه را تا ۳۵ سال در اختیار می‌گیرد. همچنین شرکت دولتی «سینوپک» چین، ۵۰درصد سهام یکی از پایانه‌های مهم بندر فجیره را در اختیار دارد.
Iranian Television of Canada
اما برخی کارشناسان می‌گویند نگرانی‌های آمریکایی‌ها بجا نیست و بعید است چین پای نیروی دریایی ارتش خود را به خلیج فارس باز کند. ازجمله، اندیشکده «شرکت رند» در تحلیلی که ماه دسامبر منتشر کرد، به ۲۴ کشور و میزان جذابیت آن‌ها برای حضور ارتش چین پرداخت. در این تحلیل آمده بود که امارات متحده عربی جزو موارد جذاب برای چینی‌ها نیست، چون پنتاگون توجه زیادی به آن دارد و ابوظبی روابطی گسترده با کشورهایی همچون آمریکا دارد که چین آن‌ها را رقیب و مخالف خود می‌داند.
این درحالی است که هرگونه اخلال در تنگه هرمز به خود چین نیز بسیار ضربه خواهد زد. این کشور امروز در مصرف نفت از آمریکا پیشی گرفته و مصرف‌کننده اول طلای سیاه در جهان است و بیشتر نفت خود را هم از خاورمیانه وارد می‌کند. ازسوی دیگر، احتمال دارد به‌جای پایگاه‌سازی و حضور علنی ارتش، شاهد گسترش نیروهای امنیتی چینی باشیم. مقاله‌ای که سال گذشته در نشریه «امنیت بین‌المللی» منتشر شد، اشاره کرده بود که احتمال دارد نیروهای لباس شخصی ارتش چین در لباس خدمه تجاری و ترابری وارد شوند.
در پاراگراف پایانی گزارش می‌خوانیم: «منافع پکن در منطقه درحال رشدند. واشنگتن باید مراقب فعالیت‌های چین باشد. اصلا بعید نیست که ارتش چین به‌زودی تاسیسات جدیدی برپا کند. سیاست‌گذاران باید برای این احتمال برنامه‌ریزی کنند و برای گذر از اوضاع متلاطم و متغیر پویایی‌های قدرت در منطقه تدارک ببینند.»
